АРНАУЛЫ СӨЗДЕР
Әрбір тілдіқ сөздік қүрамында жалпылама ортақ лексикамен қатар ғылым мен техниканыц, өндіріс псн шаруашылықтың әр бір саласына телінді арнаулы сөздері де болады. Мұны бір сөз бен айтқанда терминдер деп атайды. Термпндердің тууы мен пайда болуы ғылым мен техника атауларына тығыз байланысты. Ғылымы жоқ, техникасы болмаған елдерде термин жайын, сөз де болуы мүмкін емес. Термнндер негізінен белгілі бір дара ұғымды дәл көрсететін болғандықтан, көбінесе бір мағынасы болып кездеседі. Сонымен қатар терминдерде стильдік эмоциялык мән де кездеспейді. Сондықтан да терминдердің мағынасы жыл-жымалы, өзгермелі емес, әрқашан тұрақты болады да, бір’ ғылымды меншіктеп, соғап түпкілікті кызмст атқарады. Сондық-тан да терминдерді жалпылама ортақ сөздерден ерекшелеп арнаулы сөздер деп атайды, Арнаулы термпндер әрбір гылым’ саласында бар. Мысалы:
1. Математика терминдері: логарифм, квадрат, аксиома, алгебра, трапеция, синус, косинус, радиус, котаигснс, биссектриса, теорема, коэффициент т. б.
2. Физика терминдері: вольт, ампер, энергия, амплитуда,ге- нератор, атом, монокл, квант, вектор, оптика, меланика т. *
3. Химия терминдері: катализ, нндикатор, ерітінді, аммиак, , азот, қышқыл, хлор, синтез, бром, йод, сульфат, лоллоид,гидрат т.б.
4 География терминдері: материк, глобус, планета, циклон, меридан; оазис, экватор, полюс, архнислаг, масштаб, клпмат, гайфун, муссон, карта т. б.
5 Спорт терминдері: бокс, атлетика, футбол, волейбол, бас-кетбол, штанга, спартакнада, тенис, физкультура, стадпон, шах-матшы, хоккейші, акробат, акробатика, т. б.
6. Қогамдық-саяси терминдер: революция, демократия, конституция кодекс, республика, реформа, совет, комсомол, ком-мунист, социализм, активист, программа, паргия, т. б.
7. Әдебиет пен өнер терминдері: театр, поэзия, сатира, опера, драма, комедня, роман, эпос, образ, филармонкя, консерваторья, актер, либретто, дирижер, режиссер, пьеса, т. б.
8. Лингвистика терминдері: лексикография, сгиліістика, орфография, фонема, морфема, фраза, идиома, эвфемнзм, табу,
синоним, антоннм, акцснт, археизм, т. б.
9 Медицина терминдері: хнрургия, терапевт, аптека, амбулаторня, диагноз, рентгенолог, фармацевт, процедура, препарат, кардиограмма, массаж, поликлиника, рецепт, диабет, т. б.
10. Биология терминдері: ботаника, зоология, белок, прото-плазима, аквариум, клетка, ткань, микроскоп, микроб, коллекция, калория, гибрид, коллекционер, биолог, ядро, т. б.
11. Әскери терминдер: команда, командир, солдат, офнцер,
гснсрал, маршал, танк, снаряд, пулемет, ракета, артиллерист, мина, бомба, штаб, миномет, стратегия, тактика, маневр, т. б.
Мұнан басқа өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының түрлі салаларына транспортқа қатысты толып жатқан терминдер де кездеседі. Бір тілдің шеңберінде қолданылагын терминдерді түгелдей жинақтап, жүйелейтін ғылымды герминология деп атай-ды. Қазақ терминологиясы казіргі таңда жан-жақты қарасты-рылып, қауырт жиналып терілудс, қазірдің өзінде терминдердің жетіпістен астам сөздігі басылып шықты.
