ҚАРАПАЙЫМ СӨЗДЕР
Қарапайым сөздер де ауызекі сөйлеу тіліндегі лексиконнық бір саласы. Бұлардық екі түрлі ерекшелігі бар: а) стильдік мәні бір нәрсенің бағасын кемітіп, қүнын түсіріп төмендету бағыты болады; ә) диалектизмдер сияқты территориялық жагынан шек-телген емес, жалпы халыкқа бірдей таныс сөздер. Сонымен қа-тар әдеби тілде қолдануға ыцғайсыз экспрессивті мәні болады. Тұрмыстық сөздер мен қарапайым сөздер бір-біріне өте-мөте ұқ-сас, бұлардын арасына шек қойып ажыратудын, өзі кейде тым қиынга соғады.
Мысады: Бензиннің литрі үш тиын болганда кө-шеде сатылатын көгэлә судьщ стаканы үш тиын болатын не жөні бар (Ғ. Мүсірепов). Әйтеуір бала-шағага нәпақа іздеп жүрміз гой (Ғ. Мұстафин). Ұры, жас жетім шпаналармен бірге оқып, оалаларымыз үйіміздегі нанды үрлайтын болды (С. Адамбеков). Жетісудан болсаң, тоңғанныц экесін сонда көрер едің (I. Жансү-гіров). Медетов жайлыөсек сөз, домалақ арыз бес жылдан бері жазылып келді (“Лен. жас”). Еркек сары жаттанды сөздсріп үшп-төгіп” айтып келді де, “ток, етерін” шорт кесті (С. Талжанов). Мен шақырады да, қазақтың ырым-жырымын, уяг-сиятын хойсын (М. Әуезов). Осындагы курсивпен көрсетілгеи сөздердіц бәрі бірдей сөйлеу тіліне жатады. Бұл тәріздес сөздсрді әдеби Іілдс қолдану қолайсыздау. Алайда қайсысы түрмыстық сөздер, қайсысы қарапайым сөздер екендігін ажырату онпіа оцай шаруа емес сияқты. Бізше, көгэлэ су, нәпақа, ырым-жырым, үят-сият дегендерде бір затқа менсінбей қараушылык, кемітушілік мәні болгандыктан, карапайым сөздер деп, тоңганнық әкесі, домалақ арыз, тоқ етері дегендерді тұрмыстық сөздсрге жатқызган жөн. Сөйлеу тілінде ер адамдыбутында шалбары бар, бөрік киген, әйелді басында жаулыгы бар деп келеді. Көлік дегеннін орнына бұт артар немесе аяқ артар, киімніц орнына қабықнемесе жабу, етпейтін пышақты қыргыш, кір киімді түтқыш, арақ дегеннің ор-нына ақмагамбет, тентек су, көк су, жынды су, қолынан ештеңе келмейтін адамды қарақшы, бойы аласа адамды мыртық, қортық ергежейлі, ыдыршагы айналып арыған атты тулақ, әбден жүдегсн адамды тірі аруақ,жас балапы шикі өкпе, жас айелді шуйкс бас, толіен етеі:, үзын етек деудің борі де қазақ тіліндеі карапайым сөздердің нұсқалары. Бұлардын бірде-біреуі әдеби’ тілді- қолдапылмайды.
Қарапайым сәздср мен турмыстық сөз дердің әлдеиеше түрлері фразалык тіркесте дс баршылык. Мы-салы: ауьп шайымга келмеді, сіңбіруге колы тимеді, түкке тұр- гысыз, бетініц кірі бес елі, түк емес, бетінің арын бес төкті, со- қырга таяқ ұстатқандай, ит мініп, ирек қамшылағандай болды болар бола боғынаи, кісі өлгендей болды, жау шауып кетксндей жилан жалагандай т. б. Әдеби тілде бұлардың _орнына неғұрлым жагымды да сыпайы неғұрлым стильдік мәні жағьшан бейтарап деген синонимдер жұмсалады.
